Leżenie na brzuszku, czyli ważne wyzwanie ruchowe dla niemowlaka

Dziecko po przyjściu na świat przez pierwsze miesiące życia adaptuje się do panujących „tu” warunków. Przystosowanie się do życia pozamacicznego, tj. zmiana temperatury, sposobu oddychania czy też nowa metoda przyjmowania pokarmów, sprawiają, że niemowlę już od samego początku jest stawiane przed wielkimi wyzwaniami przystosowawczymi i rozwojowymi.

Okres niemowlęcy, czyli czas do 1. roku życia dziecka, to ogromne kroki milowe na przestrzeni całego rozwoju motorycznego człowieka. W ciągu pierwszych 6 miesięcy życia, dziecko opanowuje bardzo ważną umiejętność rozwoju motorycznego, jaką jest pozycja leżenia przodem, czyli potoczne nazywana leżeniem na brzuchu.

Z częstych wywiadów przeprowadzanych z rodzicami dzieci, których rozwój nie przebiega w sposób prawidłowy, okazuje się, że pozycja leżenia na brzuchu była bardzo problematyczna. Z związku z tym ostatecznie dziecko rzadko w niej przebywało, praktykując częściej leżenie na plecach, co z kolei nie wnosi dla rozwoju motorycznego tak wiele korzyści, jakie może przynieść pozycja na brzuchu.

Kiedy należy zacząć układać niemowlę na brzuszku?

W pozycji leżenia przodem można układać dziecko od pierwszych tygodni życia. Na początku pewnym ograniczeniem może być kikut pępowiny lecz zaraz po jego odpadnięciu już nie ma wymówek :). Początkowo tak pozycja leżenia na plecach, jak i na brzuchu będzie odbywała się we wzorcu zgięciowym, czyli w tzw. ułożeniu embrionalnym. Dzieje się tak z powodu obecności Tonicznego Odruchu Błędnikowego – zgięciowego. Lecz wraz z rozwojem kolejnych warstw mózgowia, TOB zgięciowy zostaje wygaszony do około 4. miesiąca życia. W tym czasie aktywny jest drugi Toniczny Odruch Błędnikowy – wyprostny, który to pozwala niemowlęciu wyjść z pozycji embrionalnej.

Te oraz inne istotne odruchy noworodkowe zostały szerzej opisane we wcześniejszych artykułach na blogu doti doti.

Na jak długo powinniśmy kłaść dziecko na brzuszku?

Często rodzice pytają, ile czasu niemowlę powinno leżeć na brzuszku. Na początku układamy dziecko w tej pozycji na chwilę. Może to być kilka czy kilkanaście minut dziennie, podczas których dziecko przyzwyczaja się do takiego spędzania czasu. Długość trwania i częstotliwość tej pozycji stopniowo wydłużamy, pamiętając, żeby kojarzyła się ona z czymś przyjemnym, innym, ciekawym.

Nie zmuszajmy dziecka do trwania na brzuchu zbyt długo, na siłę. I zawsze pamiętajmy, żeby nigdy nie zostawiać wtedy dziecka samego! W pierwszych tygodniach życia dziecka istnieje bowiem ryzyko, że podczas przekładania głowy z boku na bok maluszek ustawi głowę w pozycji utrudniającej mu prawidłowy przepływ powietrza.

Rozwój pozycji leżenia na brzuszku w 1. miesiącu życia dziecka

Noworodek położony na brzuszku, czyli w pozycji leżenia przodem, ma głowę zwróconą do boku, a ciężar swojego ciała opiera na policzku, barkach oraz na kolanach. Ważne jest, by kierunek ułożenia głowy nie był zdominowany przez żadną ze stron, aby nie doprowadzać do asymetrycznej pracy ciała noworodka. Kończyny dolne są ugięte w stawach biodrowych i kolanowych, w konsekwencji czego pupa dziecka jest wysoko usytuowana. Wraz z rozwojem niemowlęcia środek ciężkości ciała obniża się na wysokość miednicy, a dziecko osiąga pełen podpór na przedramionach.

W 1. miesiącu życia, dziecko nie jest w stanie unieść głowy w górę i jej samodzielnie utrzymać. Ruchy dziecka ograniczają się jedynie do delikatnego oderwania jednego z policzków od podłoża i przekręcenia głowy na drugi bok. Lecz już od tego momentu próby obracania głowy przynoszą spore korzyści.

Podczas ruchu głowy w 1. miesiącu życia dziecko utrzymuje brodę przy klatce piersiowej. Dzieje się to poprzez obecność odruchu unikania, czyli ochrony przed uduszeniem się. Za sprawą tego odruchu aktywowane są bardziej mięśnie szyi i mięśnie piersiowe aniżeli mięśnie karku – to dzieje się później. Taka praca mięśniowa dziecka pobudza także do pracy mięśnie brzucha, wzmacniając jego właściwości. W chwili inicjacji tego ruchu barki niemowlęcia dociskane są do podłoża, co skutkuje stopniowym wzmacnianiem tej okolicy i niezbędne jest do wykonywania ruchów głowy. Praktykowanie tej pozycji sprawia, że nasza „mała kulka” zacznie się powoli rozwijać.

Obraz noworodka w pozycji leżenia na brzuchu z obniżonym napięciem mięśniowym

Nieprawidłowe ułożenie ciała dziecka podczas podporu na przedramionach wynika najczęściej z obniżenia podstawowego napięcia posturalnego.

Dzieci z nieco obniżonym napięciem mięśniowym ustawiają pupę w pozycji pośredniej, czyli nie jest ona ani wypięta, ani podwinięta, a kolana w leżeniu na brzuchu znajdują się na wysokości stawów biodrowych.

W przypadku znacznie obniżonego napięcia mięśniowego dziecko ustawia miednicę w tyłopochyleniu, czyli pupa jest podwinięta. Stawy kolanowe wyprzedzają stawy biodrowe, tak zwinięta pozycja związana jest ze słabym napięciem mięśni grzbietu.

Prawidłowe napięcie mięśniowe prezentuje noworodek, który miednicę ma ustawioną w lekkim przodopochyleniu, a stawy kolanowe znajdują się z tyłu w odniesieniu do relacji ze stawami biodrowymi. Dzięki takiemu ułożeniu dziecka z obniżonym napięciem dajemy mu sprzyjające warunki do osiągania stopniowego zrównoważenia się napięcia mięśniowego.

Leżenia na brzuszku w 2. miesiącu życia dziecka

W 2. miesiącu życia dziecka aktywność niemowlęcia w pozycji leżenia na brzuszku jest już większa. Dziecko potrafi dłużej utrzymać głowę w przestrzeni. Na tym etapie następują też ruchy unoszenia głowy w linii środkowej ciała.

Na co zwrócić uwagę podczas „treningu” leżenia na brzuszku od 3. miesiąca życia?

Około 3. miesiąca życia dziecka zaczyna się „porządny trening” w leżeniu na brzuszku. Jest to czas, w którym praca głowy, a co za tym idzie – całego ciała, odbywa się w sposób symetryczny. Pozycja leżenia na brzuchu w tym czasie znacznie się już zmienia, gdyż policzek oraz barki dziecka zostają zwolnione z funkcji podporowej, a tę rolę przejmują przedramiona.

Pamiętajmy, że liczy się jakość, a nie ilość! Podpór na przedramionach nie jest zawsze takim, jakiego oczekujemy. Rodzice często z dumą obserwują, jak ich dziecko spędza miło czas na brzuszku, ale czy ustawienie jego ciała rzeczywiście sprzyja prawidłowemu rozwojowi? Aby rozwój ruchowy dziecka był wspierany poprzez pozycję leżenia na brzuchu, warto skupić się na kilku ważnych elementach.

Pierwszą rzeczą, na którą powinniśmy zwrócić uwagę jest symetria ułożeniowa ciała podczas leżenia dziecka na brzuszku. Nasza obserwacja powinna dotyczyć ustawiania głowy, tułowia i kończyn. Symetria ciała jest niezwykle istotna, gdyż zaniedbanie tej sfery może nieść za sobą spore konsekwencje w przyszłości. Brak symetrii, co za tym idzie – nierówne napięcie mięśniowe po obu stronach ciała, może doprowadzić nawet do bocznych skrzywień kręgosłupa w dalszym rozwoju i życiu dziecka.

Pamiętajmy o prawidłowym oraz najbardziej ekonomicznym dla niemowlaka ustawieniu jego przedramion. To głównie na nich opiera się ciężar ciała dziecka, więc warto, aby były one równo obciążone. Z kolei łokcie ustawiamy pod barkami lub nieznacznie przed nimi. Dziecko, opierając się na przedramionach, wzmacnia obręcz barkową i przygotowuje ciało do wejścia w wyższe pozycje.

Podczas aktywności na brzuchu klatka piersiowa dziecka powinna być uniesiona nad podłoże, przy czym miednica w prawidłowym ułożeniu swobodnie spoczywa na podłożu. Praca kończyn dolnych w tej pozycji jest niewielka, są one swobodnie wyprostowane, zrotowane na zewnątrz w stawach biodrowych. Stópki przy tym ustawieniu mogą się stykać.

Osiągnięcie przez dziecko prawidłowej pozycji w leżeniu na brzuszku możliwe jest dzięki równej pracy poszczególnej pracy mięśni całego jego ciała.

Dlaczego pozycja leżenia na brzuszku jest tak ważna w rozwoju dziecka?

Dlaczego warto zadbać o to, aby dziecko leżało nie tylko na plecach, ale również na brzuszku? Praktyka leżenia na brzuchu sprawia, że środek ciężkości ciała niemowlęcia przesuwa się w dół. Począwszy od okolicy policzków oraz barków przesuwa się w stronę miednicy, umożliwiając w ten sposób osiąganie kolejnych etapów pionizacji ciała.

Dzięki leżeniu na brzuszku następuje stopniowa integracja napięcia mięśniowego między mięśniami tzw. zginaczami i prostownikami, co pozwala na prawidłowe wzmacnianie kolejnych części ciała dziecka. Niezwykle istotna jest także praca obręczy barkowej i łopatek. Podczas przebywania na brzuszku stopniowo i coraz efektywniej dziecko wzmacnia mięśnie, czyli stabilizuje okolice stawów barkowych. Z kolei obniżanie łopatek umożliwia wysuwanie się ramion w przód i coraz to wyższe pozycje w ułożeniu ciała.

Dziecko, osiągając kolejne etapy podporów, ma możliwość lepszej obserwacji otaczającego go świata, co sprawia mu wiele radości. Wspomniana pozycja umożliwia bowiem niemowlęciu samodzielne ruchy głowy za poruszającymi się przedmiotami, ludźmi lub kontrastowymi zabawkami. Takie czynności stymulują wzrok niemowląt, są niezbędne do zaspokojenia potrzeb ciekawości dziecka, rozwijając tym samym kolejne warstwy mózgu poprzez powstawanie nowych połączeń neuronalnych.

Kolejnym ważnym dla nas zadaniem jest kontrola pracy głowy w przestrzeni, która jest możliwa poprzez przyjęcie pozycji leżenia przodem, a później podporu przodem na przedramionach i ramionach.

Co ważne, pozycja leżenia na brzuchu jest pozycją wyjściową do pozostałych umiejętności ruchowych, takich jak obroty, raczkowanie czy chodzenie. Wszystkie te etapy swoje źródło mają w prawidłowej kontroli głowy podczas pozycji leżenia na brzuchu.

Trudności w wypracowaniu symetrii ciała dziecka

Ciało człowieka nie jest symetryczne (jedno serce, wątroba, żołądek usytuowane po różnych stronach ciała), a poznanie własnego środka ciała wymaga pracy. Na samym początku praktykowania pozycji leżenia na brzuchu niemowlę aktywnie szkoli się w tym nowym dla niego temacie. Pierwsze próby przenoszenia głowy na drugi bok kończą się uderzeniem nosa o podłoże, ale początki nigdy nie są łatwe. Jednak to właśnie dzięki pozycji leżenia na brzuszku dziecko ma możliwość pracy z własnym ciałem, ćwiczeniem prawidłowej pozycji i wypracowywaniu symetrii ciała.

Leżenie na brzuszku a kolki

Pozycja leżenia na brzuszku usprawnia pracę układu pokarmowego. Dzięki takiemu usytuowaniu ciała dziecka, treść pokarmowa łatwiej się przesuwa, wspomaga pozbywanie się gazów, co w konsekwencji zmniejsza ilość bolesnych kolek.

Dlaczego leżenie na brzuszku jest takie trudne i nielubiane przez dzieci?

Rzeczywiście, pozycja leżenia na brzuchu jest dla dziecka bardzo wymagająca, zwłaszcza na początku. Dopóki niemowlę nie osiągnie wyżej wymienionych zdolności poszczególnych elementów ciała, unoszenie główki ponad podłoże jest trudne i wymaga dużo siły i zaangażowania ze strony dziecka. Często też w życiu tak małego człowieka, w pierwszych miesiącach jego życia, pojawiają się różne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, które z pewnością nie ułatwiają zachęcana dzieci do tej pozycji i dłuższej jej ekspozycji.

Zabawy zachęcające dziecko do spędzania czasu na brzuszku

Samodzielna zabawa na macie może okazać się mało atrakcyjna dla niemowlęcia, co także często jest powodem, dla którego dzieci niechętnie utrzymują tę pozycję. Dziecko bardzo szybko zapamiętuje pozytywne i negatywne doznania. Jeśli maluch będzie układany w omawianej pozycji „na siłę” i pozostawiany samemu sobie, może się do niej szybko zniechęcić. Jak zatem ćwiczyć z niemowlakiem leżenie na brzuszku i unoszenie główki?

Istnieje cały szereg aktywności, podczas których możemy zastosować u dziecka pozycję leżenia na brzuszku, wspomagając jego rozwój ruchowy oraz świetnie się przy tym bawiąc. Kilka przykładowych pomysłów prezentuję poniżej.

Zachęcam do zabaw rodziców z dzieckiem w siadzie. Jak? Siadamy na macie (lub innym płaskim podłożu), dziecko kładziemy w pozycji leżenia na brzuszku układając je sobie w poprzek ud (nogi mamy lub taty są wyprostowane). Podczas tej aktywności należy przytrzymywać dziecko za pupę, dociskając ją lekko w stronę podłoża. Ruch ten wspomaga prawidłową pracę dziecka w tej pozycji. W takim ustawieniu możemy przedstawiać dziecku różne zabawki czy obrazki odpowiednie do jego wieku (np. lusterka, karty z obrazkami kontrastowymi itd.), kładąc je na podłożu, tuż obok jednego z ud mamy (taty). Korzystając z tego samego ułożenia, możemy wykonywać delikatne falowanie własnymi nogami. Intensywność falowania należy dobrać do wieku i etapu rozwojowego dziecka, w zależności od jego reakcji na bodziec. Dzięki tej aktywności zachodzi stymulacja układu przedsionkowego, odpowiedzialnego m.in. za równowagę ciała.

Jeśli podczas zabaw z dzieckiem obecni są oboje rodzice lub inni opiekunowie, możemy to wykorzystać jeszcze lepiej! W tym przypadku dziecko kładziemy na brzuszku na ugiętych kolach mamy w taki sposób, że głowa maleństwa znajduje się nieco ponad kolanami mamy. Jest to świetne ustawienie do zainteresowania dziecka przedmiotem prezentowanym przez tatę. I odwrotnie. Dziecko układamy na kolanach taty, żeby tym razem maluch mógł obserwować mamę lub pokazywane przez nią przedmioty. Podczas takiej zabawy okazuje się, że leżenie na brzuszku naprawdę może być przyjemne.

Kolejną aktywnością wspierającą leżenie przodem jest noszenie dziecka na rękach w pozycji horyzontalnej, brzuszkiem w dół. Dziecko, zwiedzając pokój czy inne pomieszczenia, swoją uwagę skupia na otaczającej je, zmieniającej się przestrzeni, dzięki czemu dłużej zgadza się na tę trudną dla niego pozycję.

Wpieranie dziecka w pozycji na brzuchu odbywać się może podczas każdej zmiany pieluszki. Obracając niemowlę z boku na bok, przyzwyczajamy je do zmiany pozycji ciała i pokazujemy mu jego możliwości.

Przykładowe przedstawione zabawy na kolanach jednego z rodziców można dokonywać od 1. miesiąca życia, lecz z czasem zabawa ta będzie wyglądała nieco inaczej. Do samego leżenia na brzuszku będą dochodziły bowiem kolejne elementy podporów.

Pamiętajmy, że dziecko powinno przebywać na brzuszku tak długo, jak to tylko możliwe, ale ważne jest, aby był to czas mile spędzony.

Podsumowanie

Pozycja leżenia na brzuszku jest bardzo ważna w rozwoju dziecka i pomimo początkowych trudności nie warto się poddawać i z niej rezygnować. Czas i tak upłynie, ale to od opiekunów dziecka zależy, w jaki sposób dziecko ten czas wykorzysta. Pamiętajmy, że jeżeli w prawidłowy sposób opanuje ono technikę leżenia na brzuszku, to kolejne etapy rozwoju będą przebiegać płynniej na wszystkich płaszczyznach.

...

Bibliografia:

Gurba E., Wczesna dorosłość, [w:] Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia, red. B. Harwas-Napierała, J. Trempała, PWN, Warszawa 2004.

Matyja M., Godola A., Edukacja sensomotoryczna niemowląt, AWF, Katowice 2009.

Trusewicz R., Pogorzała A.M., Rozwój ruchowy dziecka z uwzględnieniem założeń koncepcji NDT Bobath. [w:] Innowacyjność i tradycja w fizjoterapii, red. A. Borowicz, WSEIT, Poznań 2017.

Zdjęcie: Pexels.com

...

Autor:

Beata Rudnik, fizjoterapeuta 

Wspomaga prawidłowy rozwój dzieci już od pierwszych miesięcy życia. Specjalizuje się także w korekcji wad postawy oraz stymulacji zmysłowej. Uważa, że praca z dziećmi jest niezwykle ważna, gdyż kluczem do zdrowia fizycznego są prawidłowo wyrobione wzorce ruchowe. Podczas swojej pracy wykorzystuje elementy metody NDT-Bobath, Integrację sensoryczną, korekcje wad postawy oraz skolioz z koncepcji E. Schroth, masaż Shantala oraz kinesiotaping. Kieruje się indywidualnym podejściem do każdego pacjenta i wykorzystuje jego własny potencjał dla uzyskania jak najlepszych efektów terapii. „Ważne jest jak, a nie ile”.