Masaż Shantala – znaczenie dotyku w rozwoju dziecka

Obecność zmysłów w naszym życiu jest niezwykle ważna, co nie ulega wątpliwości. Każdy z nich: wzrok, węch, słuch, smak oraz dotyk odgrywa swoją niezastąpiona rolę w życiu codziennym, ale także w rozwoju organizmu ludzkiego. Bodźce zewnętrzne odbierane przez wszystkie zmysły umożliwiają nam poznanie środowiska, w którym żyjemy.

Rozwój zmysłu dotyku u dziecka

Dotyk rozwija się jako pierwszy ze wszystkich zmysłów. Płód już w okolicach 6. tygodnia posiada wrażliwość okolic ust i nosa. W dalszej kolejności pojawia się reakcja na dotyk okolic policzków i czoła, później brody, rąk oraz nóg. 14. tydzień życia płodowego jest czasem, w którym dziecko odczuwa już bodźce dotykowe praktycznie całą powierzchnią swojego ciała.

Zmysł dotyku działa za pośrednictwem skóry i receptorów w niej zawartych. Skóra jest największym narządem ciała ludzkiego i powstaje z tego samego listka zarodkowego co układ nerwowy. Jeszcze podczas życia płodowego poprzez rozwój włókien czuciowych dziecko poznaje własne ciało poprzez poruszanie jego częściami, np. wkładając kciuk do ust. Jednocześnie z kształtowaniem się dotyku rozwijają się odruchy niemowlęce wywoływane przez bodziec dotykowy. Należą do nich m.in. odruch Palmara, szukania, ATOS, TOB oraz Galanta.

Dzięki obecności dotyku jesteśmy w stanie odróżnić różnorakie faktury, konsystencje, kształty, ale także względną temperaturę dotykanej materii. Dotyk w niesamowity sposób pozwala nam odkrywać wyjątkowość przedmiotów różnych stanów skupienia. Zapewnia nam także bezpieczeństwo przed m.in. oparzeniem, ukłuciem czy zbędną utratą temperatury ciała.

Kangurowanie – co to takiego?

Już na samym początku życia noworodka poza brzuchem mamy stosuje się metodę tzw. kangurowania. Jest to metoda kontaktu „skóra do skóry” pomiędzy noworodkiem a jednym z rodziców. Nagie dziecko układane jest na nagiej klatce piersiowej mamy lub taty. Aby chronić przed utratą ciepła, dziecko może mieć ubraną czapkę oraz pieluszkę. Kangurowanie poza walorami termicznymi, niesie za sobą ogromne korzyści takie jak np.: przyczynia się do szybszego unormowania funkcji życiowych u noworodków poprzez regulacje bólu i stresu, poprawia jakość snu oraz wspomaga karmienie piersią. Stosowanie tej metody dostarcza dziecku różnych bodźców sensorycznych, takich jak: wibracje, temperaturę czy dźwięki, stymulując tym samym rozwój układu nerwowego.

Czym jest propriocepcja

W nierozerwalnym związku ze zmysłem dotyku jest zmysł propriocepcji, czyli czucia głębokiego. Dzięki niemu odbierane zostają informacje o ruchu i położeniu poszczególnych części naszego ciała. Zmysł ten odpowiedzialny jest też za napięcie mięśniowe i tworzenie schematu ciała. Temat propriocepcji zostanie dokładniej przedstawiony w osobnym artykule.

Wpływ masażu na funkcjonowanie dziecka. Korzyści masażu Shantala

Korzyści płynące z wprowadzenia masażu u dziecka są ogromne. Masowaniem możemy wpłynąć na stan każdego z układów w ciele, usprawniając ich pracę.

Masaż niemowlęcia wpływa na lepsze ukrwienie, co w konsekwencji pozytywnie wpływa także na wydolność oddechową maleństwa. Biorąc pod uwagę sferę psychiczną, należy podkreślić działanie relaksacyjne oraz wyciszające, tym samym wpływając na regulacje snu dziecka. Udowodniono, że dzieci którym rodzice wykonywali masaż Shantala, lepiej zasypiały, a ich sen był efektywniejszy. Masaż Shantala ukierunkowany na okolicę brzuszka dziecka, zastosowany w okresie występowania kolek czy innych problemów trawiennych, z pewnością przyniesie oczekiwaną ulgę niemowlęciu.

Wykonywanie masażu pozwala także dziecku „dostrzec siebie”. Niemowlę poznaje w ten sposób poszczególne elementy własnego ciała oraz jego granice, uświadamia sobie swą odrębność. Doświadczenia dotykowe stymulują rozwój motoryki dziecka poprzez poznawanie kolejnych kończyn, a także wpływają na ich elastyczność i ruchomość stawową.

Codzienny masaż wiąże się z dłuższą obserwacją własnego dziecka, co pozwala na dokładniejszą ocenę jego stanu zdrowia. Można bowiem dzięki niemu dostrzec np. niepokojącą kondycję skóry spowodowaną niezdiagnozowaną dotąd alergią czy też asymetrie ciała.

Bliski kontakt fizyczny rodzica z dzieckiem podczas masażu wpływa na zacieśnienie ich więzi emocjonalnej. Tak naprawdę korzyści z masażu dziecka czerpią obie strony. Świeżo upieczona mama jest narażona na wahania hormonalne oraz zmienne poczucie pewności siebie w nowej roli, w której się znalazła. Rytuał masażu sprawia natomiast, że wzmacnia ona wiarę we własne możliwości oraz zyskuje przekonanie, że jako rodzic poradzi sobie z opieką nad nowonarodzoną istotą.

Masaż jest naturalną metodą stymulacji, a jedną z metod masażu dziecka jest masaż Shantala.

Pochodzenie masażu Shantala

Masaż Shantala wywodzi się z Indii. Jako pierwszy tradycyjną technikę masażu opisał Frederick Leboyer, francuski lekarz podróżujący po Indiach. Nazwa pochodzi od imienia hinduskiej kobiety, która głaskała swoje dziecko. Ta czynność spowodowała, że płaczące dziecko po chwili uspokoiło się. Kobiety w tamtym rejonie masują własne dzieci od momentu narodzin aż do momentu osiągnięcia samodzielności. Frederick Leboyer zainspirowany tym co zobaczył, napisał później: „Być noszonym, kołysanym, trzymanym, głaskanym, masowanym to pokarm równie ważny jak witaminy, proteiny, sole mineralne”.

Przygotowanie do masażu Shantala

Aby rytuał masażu Shantala był kompletny, należy spełnić ku temu odpowiednie warunki. Niezwykle istotne jest zapewnienie komfortu termicznego. Pomieszczenie powinno osiągać temperaturę w okolicach 23 stopni Celsjusza. Przestrzeń, w której ma zostać przeprowadzony masaż, powinna być cicha i odosobniona, aby dziecko mogło się wyciszyć i zrelaksować. Warto zadbać o odpowiednie miejsce, w którym będziemy masować. Dobrym rozwiązaniem będzie np. mata, podłoga czy poduszka typu Sako.

Dziecko podczas masażu może leżeć na kolanach rodzica. Powinno mieć na sobie jedynie pieluszkę, aby jak największą powierzchnią ciała mieć kontakt z dłonią rodzica. Spokojny ton głosu mamy lub taty uspokaja niemowlę. Włączenie relaksacyjnej muzyki w tle także będzie sprzyjało rozluźnieniu, zarówno mamy jak, i berbecia.

Początkowo masaż wykonuje się od 8 do 10 minut, lecz wraz z przyzwyczajeniem do niego dziecka i zdobyciem praktyki przez rodzica, czas zabiegu wydłuża się do około 30 minut.

Bardzo ważnym aspektem przygotowania się do masażu Shantala jest również dobór odpowiedniej pory dnia. Zwykle do tego zaleca się godziny wieczorne, chodź nie jest to sztywna zasada. Wynika to z tego, że wieczorem niemowlęta potrzebują wyciszenia po całym dniu pełnym wrażeń, ale też nie mają już tyle energii do niemowlęcych figli. Rodzice często wybierając porę dnia, która ich zdaniem będzie najlepsza do rozpoczęcia przygody z masowaniem, decydują się na codzienny rytuał zaczynający się od wieczornej kąpieli, po której następuje docelowy masaż. Po tych czynnościach dziecko jest wyciszone i gotowe na odpoczynek.

Nie bez znaczenia jest też dobre samopoczucie dziecka. Nie masujemy dziecka w czasie, w którym dziecko jest głodne lub rozdrażnione. Wyjątkiem od tej reguły są zaburzenia trawienne, gdyż przeprowadzenie masażu w takim przypadku może korzystnie wpłynąć na rozluźnienie okolic brzuszka, a co za tym idzie – zmniejszenie lub eliminację bólu. Dziecko podczas masażu powinno być spokojne. Pamiętajmy, że nie można wykonywać masażu „na siłę”, bo ostateczny efekt może okazać się odwrotny od zamierzonego.

Masaż Shantala krok po kroku

Po odpowiednim przygotowaniu związanym z przestrzenią i samopoczuciem dziecka, można przystąpić do masowania. Masaż Shantala wykonuje się z niewielką ilością środka poślizgowego, np. oliwką, najlepiej hipoalergiczną lub naturalną. Pozycją wyjściową jest siad prosty na macie i ułożenie dziecka na kolanach. Głowa maleństwa zwrócona jest w stronę twarzy rodzica. Poszczególne ruchy powinny być wykonywane z zachowaniem odpowiednio wolnego tempa i powtarzane po 8 razy. Należy pamiętać, że jest to zabieg, w którym główną rolę odgrywa dotyk, tak więc podczas masażu obie ręce osoby masującej powinny być w ciągłym kontakcie ze skórą dziecka.

Główną techniką masażu Shantala jest delikatne głaskanie powierzchniowe. Odbywa się ono w ustalonej kolejności oraz w różnych kierunkach na poszczególnych częściach ciała dziecka. Każda z kolejnych części ciała jest masowana z wykorzystaniem określonych chwytów i technik. Masaż rozpoczyna się od nałożenia delikatnym ruchem niewielkiej ilości oliwki, co jest wstępem do części głównej masażu.

Pierwszą masowaną okolicą powinna być klatka piersiowa. Dłonie masażysty prowadzone są od mostka i rozchodzą się na boki.

Następnie przechodzi się do masażu kończyn górnych. W przypadku rąk dziecka ruch wykonywany jest od centrum ciała do części najbardziej od niej oddalonej, czyli do dłoni niemowlęcia.

Kolejną okolicą poddawaną masażowi jest brzuch dziecka. W tym przypadku należy podążać za przebiegiem jelita grubego i mięśnia prostego brzucha. Następnie wykonuje się masaż kończyn dolnych, gdzie schemat postępowania jest analogiczny do kończyn górnych, czyli ruch prowadzimy od centrum do stóp. Po tej części następuje zmiana pozycji.

Dziecko należy przełożyć do pozycji leżenia na brzuchu, najlepiej w poprzek kolan masażysty, po czym przechodzi się do masowania pleców. Ruch dłoni rodzica odbywa się po obu stronach kręgosłupa począwszy od potylicy, a kończąc na pośladkach.

Ostatnią masowaną częścią ciała jest twarz. Tu również ważny jest kierunek od środka na boki czyli od linii nosa do okolic skroni.

Kiedy nie powinno się wykonywać masażu Shantala?

Przeciwwskazaniami do wykonania masażu są różnego rodzaju stany chorobowe skóry, infekcje oraz uwarunkowania genetyczne. Nie stosuje się masażu np. u dzieci z dysplazją stawów biodrowych. Gorączka także jest przeciwwskazaniem do masażu, chyba że stan ten wynika z problemów trawiennych, które dzięki masażowi możemy zniwelować.

Nie należy decydować się na wykonanie masażu Shantala kiedy dziecko jest niespokojne. Tej samej zasadzie podlegają rodzice. Kiedy to rodzic jest zdenerwowany czy zmartwiony, nie powinien masować dziecka, gdyż niemowlęta mocno odczuwają emocje swoich rodziców i możemy tym samym zamiast uspokoić – rozdrażnić malucha.

Masaż Shantala dla niemowląt

Wykonywanie masażu wśród dzieci niesie za sobą niepodważalne korzyści. Okres wczesnego dzieciństwa jest czasem, kiedy dzieciom możemy przekazać najwięcej wiedzy o nich samych ale i o świecie ich otaczającym, właśnie za pośrednictwem dotyku.

Powyższy artykuł nie jest pełnym instruktażem wykonywania masażu Shantala, ale aby przyswoić sobie niezbędną wiedzę, wystarczy odbyć np. krótki kurs lub zapoznać się z dłuższym opisem w specjalistycznych książkach czy pokazach wideo.

Masaż Shantala nie jest masażem wymagającym znajomości dokładnej anatomii człowieka, co często bywa niezbędne w innych masażach leczniczych. Chodź stosowany jest często jako wspomaganie procesów rehabilitacyjno-terapeutycznych, jest też przeznaczony dla rodziców. Jak zostało wyżej wspomniane, celem masażu Shantala, poza walorami fizjologicznymi, jest zacieśnienie więzi pomiędzy dzieckiem a rodzicem. Codzienny masaż może stać się relaksacyjnym rytuałem nie tylko dla dziecka, ale także dla rodzica. To jest czas dla Was.

...

Bibliografia:

Charpak N., Ruiz-Pelaez J.G., 2006, Resistance to implementing Kangaroo Mother Care in developing countries, and proposed solutions, „Acta Paediatrica” 95: 529–534

Hooker D., 1957, Evidence of prenatal function of the central nervous system in man. James Arthur Lecture on the Evolution of the Human Brain, NY: Brain Publisher

Konturek S., 1998, Fizjologia człowieka, t. IV: Neurofizjologia, Kraków: Wyd. UJ

Leboyer F. Shantala – tradycyjna sztuka masażu. Warszawa: Wydawnictwo Mamania; 2012

Rola dotyku w rozwoju małego dziecka – masaż jako najstarsza i najdoskonalsza forma komunikowania się z dzieckiem Agnieszka Paczkowska 1/, Jacek Szmalec 2,3/ 18 Hyge'ia Public Health 2014, 49(1): 15–18

Wilk I, Kassolik K, Andrzejewski W. Masaż Shantala. W: Śliwiński Z, Sieroń A. Wielka fizjoterapia. Tom 1. Wrocław: Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner; 2014: 364–366

Zdjęcie: Pixabay.com

...

Autor:

Beata Rudnik, fizjoterapeuta 

Wspomaga prawidłowy rozwój dzieci już od pierwszych miesięcy życia. Specjalizuje się także w korekcji wad postawy oraz stymulacji zmysłowej. Uważa, że praca z dziećmi jest niezwykle ważna, gdyż kluczem do zdrowia fizycznego są prawidłowo wyrobione wzorce ruchowe. Podczas swojej pracy wykorzystuje elementy metody NDT-Bobath, Integrację sensoryczną, korekcje wad postawy oraz skolioz z koncepcji E. Schroth, masaż Shantala oraz kinesiotaping. Kieruje się indywidualnym podejściem do każdego pacjenta i wykorzystuje jego własny potencjał dla uzyskania jak najlepszych efektów terapii. „Ważne jest jak, a nie ile”.