Rozwój mowy w pierwszym roku życia dziecka
Komunikacja jest naturalną potrzebą każdego człowieka od momentu przyjścia na świat.
Najnowsze wyniki badań pokazują, że dziecko uczy się języka ojczystego już w brzuchu mamy. Po urodzeniu rozpoznaje znaną sobie melodię, intonację, uspokaja się przy znanych brzmieniach.
Etapy rozwoju mowy
W rozwoju mowy możemy wyróżnić 4 główne etapy:
1. Okres melodii (0-1. r.ż.)
2. Okres wyrazy (1-2. r.ż.)
3. Okres zdania (2-3. r.ż.)
4. Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7. r.ż.)
W niniejszym artykule zatrzymamy się na pierwszym etapie, czyli okresie melodii.
Okres melodii – pierwszy etap rozwoju mowy
Okres melodii zazwyczaj postępuje równolegle z rozwojem fizycznym i tak:
- fazie głużenia odpowiada umiejętność unoszenia głowy,
- gaworzeniu – umiejętność siadania,
- pierwszym wyrazom – pozycja pionowa, stawanie na nóżki.
Okres melodii rozpoczyna się wraz z przyjściem dziecka na świat. Około 2-3. miesiąca życia niemowlę zaczyna głużyć. Jest to odruch bezwarunkowy, podobnie jak płacz, co oznacza, że dziecko nie zdaje sobie sprawy z wydawanych przez siebie dźwięków. I tu ciekawostką jest fakt, że głużą także dzieci niesłyszące.
Głużenie (gruchanie) polega na wytwarzaniu dźwięków, które swym brzmieniem przypominają samogłoski i spółgłoski np.: uuuuuuuuuu, auuuuuuuu, grrrrrrr (często pojawiają się dźwięki gardłowe i tylnojęzykowe).
Około 6. miesiąca życia dziecka głużenie zamienia się w gaworzenie polegające na powtarzaniu i naśladowaniu dźwięków. W tym czasie pojawiają się ciągi sylab np. babababa, dadada, mememe. Podczas zabawy dźwiękami dziecko wytwarza niemal wszystkie samogłoski oraz sporo spółgłosek: p, b, m, n, t, d, ł.
Z czasem gaworzenie zaczyna przypominać mowę, dziecko naśladuje melodię, intonację i tempo języka. Możemy wówczas wyróżnić ciągi sylab składające się z różnych spółgłosek i samogłosek np.: jejejedaa, mabebemedu. Stąd już krok do pierwszych samodzielnie wypowiedzianych wyrazów, które mają odpowiednie znaczenie np.: da, mama, tata, mi (miś), am (jeść), pi (pić). Oczywiście mowę poprzedza rozumienie (słownik bierny, który jest znacznie szerszy od słownika czynnego, którym posługuje się dziecko), czyli kojarzenie wyrazów z właściwymi przedmiotami, osobami. Dziecko reaguje wówczas na swoje imię oraz proste polecenia.
Około 9. miesiąca dziecko uczy się bardzo ważnej z punktu widzenia komunikacji czynności, mianowicie wskazywania palcem. Gest ten oraz utrzymywanie kontaktu wzrokowego to bazowe aktywności dziecka, które świadczą o prawidłowym rozwoju. Gest wskazywania palcem to początek dialogu z drugim człowiekiem, to pierwsze pytanie dziecka, które może brzmieć: Mamo, co to? Kto to? Może mieć również funkcję prośby: Chcę się pobawić tamtą zabawką. Podaj mi ją lub Spójrz, to mnie interesuje. Jest również odpowiedzią na pytanie: Gdzie miś ma oko? Gdzie tata ma ucho?
Dziecko, które zaczyna pokazywać palcem, jest gotowe, aby uczyć się języka i używać intencjonalnie słów. Zaczyna przyciągać naszą uwagę, pojawia się tzw. pole wspólnej uwagi. Dziecko jest w stanie inicjować relacje trójstronne: dziecko, mama i przedmiot/czynność.
Od 12. miesiąca życia dziecka rozpoczyna się niezwykle dynamiczny rozwój mowy dziecka.
Jak wspierać rozwój mowy dziecka w pierwszym roku życia?
1. Jak najwięcej mówić (stosować tzw. kąpiel słowną), opowiadać dziecku o każdej wykonywanej aktywności w ciągu dnia, komentować to, co robimy i co robi dziecko, dajmy doświadczać wrażeń zmysłowych, chociażby poprzez dotyk. Pamiętajmy, aby mówić do dziecka wyraźnie, starajmy się unikać zdrobnień.
2. Słuchać – obserwujmy dziecko, wchodźmy z nim w interakcję, podążajmy za nim.
Budujmy w naszym maluszku chęć komunikowania się, wyrażania swoich potrzeb. Nie przerywajmy dziecku, nie kończmy za nie wypowiedzi.
3. Czytać – czytajmy książeczki, pokazujmy, nazywajmy to, co widzimy na ilustracjach.
4. Śpiewać, mówić wierszyki i wyliczanki.
5. Naśladować odgłosy z otoczenia, np. zwierząt czy pojazdów.
6. Ćwiczyć dłonie, czyli tzw. zabawy paluszkowe.
Nauka mowy niemowlaka – ćwiczenia
W 1. roku życia dziecka stymulujemy rozwój mowy niemowlęcia głównie poprzez zabawę: bawienie się z naszym maluszkiem, wchodzenie w interakcję, doświadczanie otaczającego świata wszystkimi zmysłami.
W okresie głużenia bawmy się, naśladując mowę dźwiękami, które na razie są nieartykułowane. Zatem bawmy się z dzieckiem, mówmy głosem spokojnym, pogodnym. Pamiętajmy, iż najlepszymi ćwiczeniami stymulującymi rozwój dziecka są bycie z nim, mówienie do niego, słuchanie, odpowiadanie i komunikowanie się.
...
Bibliografia:
Czaplewska E. Milewski S., Diagnoza logopedyczna, Podręcznik akademicki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2012.
Skałabnia B. Jeżewska-Krasnodębska E., Diagnoza i terapia w pracy logopedy i nauczyciela terapeuty, Kraków 2017.
...
Autor:
Anna Pacałaty, logopeda, pedagog specjalny
Logopeda, pedagog specjalny, pedagog wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej, terapeuta ręki i zaburzeń motoryki małej. Mama dwóch córek 19-letniej Julki i 15-letniej Zuzi, dziewczynki z niepełnosprawnością sprzężoną.