Skoki rozwojowe u dzieci – teoria pomocna rodzicom

Zanim na świat przyszła moja pierwsza córka, przeczytałam mnóstwo książek o rozwoju dzieci, relacjach i wychowaniu. Czułam się dobrze przygotowana do nowej roli. Nie spodziewałam się jednak, że macierzyństwo to taka huśtawka nastrojów, zarówno moich, jak i tego małego człowieka.

Po kolejnej bezsennej nocy, szukając odpowiedzi na pytanie: dlaczego moje dziecko się popsuło, trafiłam na pojęcie skoków rozwojowych. Mimo że w podręcznikach medycznych czy psychologicznych próżno szukać informacji z nimi związanych, a wokół samej teorii istnieje trochę kontrowersji, doznałam ulgi. Poczułam, że w końcu ktoś wyjaśnia, co dzieje się z moim dzieckiem. Znalazłam punkt zaczepienia.

Niektórzy rodzice doskonale odnajdują wzorce rozwoju swoich pociech w koncepcji skoków rozwojowych. Inni nie zauważają tych prawidłowości. Nie jest to zatem jedyne słuszne wyjaśnienie czasowych zmian zachowań naszych maluchów. Jednak skoro zainteresował Cię ten temat, pewnie masz za sobą co najmniej kilka nieprzespanych nocy i trudnych dni, kiedy niemowlak najchętniej nie opuszczałby Twoich bezpiecznych objęć, prawda?

 

Autorzy teorii skoków rozwojowych u dzieci

Teorię o 10 skokach rozwojowych, które przechodzą dzieci w okresie pierwszych 20 miesięcy, sformułowali Frans Plooij – psycholog rozwojowy, oraz Hetty van de Rijt – antropolog, w holenderskiej publikacji z 1992 roku: Oei, ik groei! (The Wonder Weeks). Została ona przetłumaczona na wiele języków i stała się bestsellerem.

 

Czym właściwie są skoki rozwojowe?

Wyobraź sobie, że żyjesz sobie spokojnie w świecie, który znasz. Wiesz, czego się spodziewać, docierają do Ciebie znane już bodźce, masz swój wypracowany zestaw umiejętności. Budzisz się pewnego poranka i czujesz, że nic nie jest takie samo. Jakby ktoś nagle wstrząsnął kalejdoskopem i kolorowe szkiełka ułożyły się całkiem nowy wzór. Porządek, który znasz, przestał istnieć. Więcej widzisz, więcej rozumiesz, masz nową perspektywę i coraz większą świadomość świata i siebie. To oczywiście fascynujące, ale i przerażające. I powtarza się co kilka tygodni.

U dzieci skok rozwojowy to czas dużej, nagłej zmiany w mózgu i przejaw dojrzewania układu nerwowego. Tak jak rozwój fizyczny, zmiany w psychice mają charakter skokowy. Skok składa się z dwóch okresów:
• regresu, podczas którego dziecko jakby cofa się w rozwoju, jest marudne i trudniej mu funkcjonować;
• pojawienia się nowych umiejętności, kiedy dziecko zaskakuje nas niespotykanymi dotąd kompetencjami i lepszym humorem.
Jak objawiają się skoki rozwojowe u niemowląt?

Z pewnością zastanawiasz się, jak rozpoznać skoki rozwojowe u dziecka. W okresie regresji objawy mogą sugerować wiele dolegliwości, dlatego nie sposób jednoznacznie stwierdzić, czy to na pewno skok rozwojowy, wychodzący ząb, czy początek infekcji. Kluczowym elementem przy definiowaniu skoku rozwojowego jest jego druga faza, czyli wystąpienie nowych umiejętności.

W pierwszej fazie skoku rozwojowego możesz zauważyć u swojego malucha problemy w trzech obszarach:
• płaczliwość – dziecko płacze częściej niż zwykle i trudniej je uspokoić;
• przywiązanie – zwiększa się potrzeba bliskości, możesz więc mieć przez jakiś czas nieodkładalne niemowlę;
• drażliwość – dziecko szybciej się irytuje, częściej marudzi, mniej się uśmiecha.

Dodatkowo możesz zaobserwować pogorszenie snu, apetytu lub nadwrażliwość na niektóre bodźce czy intensywniejsze reakcje w codziennych sytuacjach.
U niektórych maluchów oznaki skoku rozwojowego są bardzo widoczne, u innych mniej. Zdarza się także, że dziecko różnie radzi sobie z kolejnymi skokami. Jeden przejdzie łagodnie, a inny będzie dla niego (i Ciebie) wyjątkowo dokuczliwy.

 

Skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka

Kalendarz skoków rozwojowych u dzieci wg Plooij i van de Rijt wygląda następująco:

Pierwszy skok rozwojowy: między 4. a 5. tygodniem
„Świat zmieniających się wrażeń” – dziecko przestaje żyć „za mgłą”, która otaczała go zaraz po urodzeniu. Zaczyna rozumieć doznania, których doświadczało przez pierwszy miesiąc życia. Jego zmysły się wyostrzają, przez co może być przytłoczone ogromem wrażeń.

Drugi skok rozwojowy: około 8. tygodnia
„Świat wzorów” - dziecko zaczyna rozpoznawać wzorce. Może to dotyczyć zachowań, codziennych czynności, jak również odrębności pewnych obiektów, np. swoich dłoni, cieni na ścianie. Uświadamia sobie możliwość poruszania własnym ciałem i wydawania dźwięków.

Trzeci skok rozwojowy: między 11. a 12. tygodniem
„Świat niuansów” – dziecko zaczyna dostrzegać detale i rozumieć zmiany zarówno w otoczeniu, np. gaszenie i zapalanie światła, jak i w swoich możliwościach, np. zabawa tonem głosu.

Czwarty skok rozwojowy: między 18. a 20. tygodniem
„Świat wydarzeń” – dziecko odkrywa związki przyczynowo-skutkowe i zaczyna eksperymentować ze zdarzeniami, np. gdy wyrzuci zabawkę, ona spadnie na podłogę. Może tworzyć krótkie serie „płynnych przejść”, np. machanie dłonią, przekładanie zabawki.

Piąty skok rozwojowy: między 22. a 26. tygodniem
„Świat związków” – dziecko staje się bardziej mobilne, przez co zaczyna rozumieć relacje, położenie i odległości między obiektami, np. zabawka znajduje się w pudełku lub obok niego. Zauważa również, że możesz się oddalić, przeciw czemu będzie z pewnością protestować. To pierwszy lęk separacyjny.

Szósty skok rozwojowy: między 36. a 40. tygodniem
„Świat kategorii” – dziecko zaczyna przyporządkowywać obiekty do grup, tworzy kategorie. Z zamiłowaniem ogląda i bada różnymi zmysłami rzeczy, które znajduje w swoim otoczeniu. Zauważa różnice i podobieństwa. Te badania skutkują często dużym bałaganem.

Siódmy skok rozwojowy: między 41. a 46. tygodniem
„Świat sekwencji” – dziecko uczy się rozpoznawać i kontrolować bieg wydarzeń i relacji. Zauważa, że osiągnięcie pewnego celu wymaga wykonania kilku czynności w określonej kolejności, np. zjedzenie zupy wymaga chwycenia ręką łyżki, nabrania na nią zupy i skierowania ręki do ust.

Ósmy skok rozwojowy: między 51. a 55. tygodniem
„Świat programów” – dziecko może teraz postrzegać całą serię działań jako jedną rzecz. Zaczyna rozważać opcje i podejmować decyzje w oparciu o wzorzec „jeśli -> to”. Zauważa, że działanie nie musi być powtarzalne, bo jego wynik zależy od wcześniej podjętego kroku.

 

Skoki rozwojowe w drugim roku życia dziecka

Proces intensywnych zmian w mózgu dziecka nie kończy się wraz z jego pierwszymi urodzinami. W kolejnych latach również następuje niesamowity rozwój jego umiejętności, jednak same skoki nie są już tak częste i wyraźne. Niemniej, autorzy The wonder weeks wskazują jeszcze dwa istotne momenty przełomowe:

Dziewiąty skok rozwojowy: między 60. a 64. tygodniem
„Świat zasad” – dziecko potrafi modyfikować programy, których nauczyło się wcześniej, bawić się nimi i sprawdzać konsekwencje. Naśladuje role, myśli z wyprzedzeniem, zaczyna żartować, negocjować, eksperymentować z „tak” i „nie”, zachowywać się odpowiednio, gdy chce coś osiągnąć.

Dziesiąty skok rozwojowy: między 71. a 75. tygodniem
„Świat systemów” – dziecko jasno widzi świat zasad, ale nie stosuje ich sztywno jak wcześniej. Potrafi dostosować się do zmieniających się okoliczności. Wybiera, jak chce się zachowywać w danej sytuacji. Można zaobserwować, jak rozwijają się u dziecka początki sumienia. To moment na kształtowanie systemu wartości i norm.

 

Jak pomóc dziecku i sobie w trakcie skoków rozwojowych?

Jeśli chcesz wspierać swoje dziecko podczas skoków rozwojowych, po prostu bądź i odpowiadaj na jego potrzeby. Przytulaj, spaceruj, nie dostarczaj kolejnych bodźców. Unikaj zatłoczonych i głośnych miejsc. W głowie Twojego maluszka i tak dzieje się teraz wystarczająco dużo. Odpuść sprzątanie, zamów obiad, pranie zrób jutro. Jeśli trzeba, naucz się wiązać chustę, która przydaje się w wielu sytuacjach. Rozmawiaj z innymi rodzicami, oni często mają podobne doświadczenia. A kiedy czujesz, że brakuje Ci siły, proś o pomoc. I pamiętaj, że każdy skok mija, a po nim wychodzi słońce.
 

...

Bibliografia:

thewonderweeks.com

Zdjęcie: Pixabay.com

...

Autor:

Małgorzata Lubik

Podwójna mama z głową pełną pomysłów i wciąż zbyt małą ilością czasu, aby je wszystkie realizować. Z pasją czyta, pisze i uczy się, aby być lepszą mamą oraz samą dla siebie szefową w: zkazdejstrony.pl